Kagegelan ti Djoeragan Empoe H. O.
Tomo
Paadatan
sapopoéna, djamak saadat saperti di sanes tempat baè, moeng dina papakéan
awéwéna noe aja dipelmboeran masih katarik kénèh koe kaloemrahan adat beheula,
bariasa kènèh dibadjoe koeroeng hideung beunang neuleum dina pidjanaan, samping
nja kitoe kénéh, karembang tinoenna kanteh badag disaloerkeun, aya ogé noe
diramboean. Oepami dina poé pasar, poé maréma pakoempoelan ti kampoeng-
kampoeng katingalna nakleuk hideung. Aaisanana boh boboko atawa said, loemrah
saperti noe ngagandong, ngais dina bobokong.
Dina
waktos harita terang teu aja anoe daék tjetjeremed ngoetil tèh, tëtëbiheun kana
rarampog babadog atawa bèbègal mah, margi masih kapoeoek ka sipoeh koe adat
karoehoenna, pageuh goegon toehon kana bidah kapertjajaan rèmpan teu weleh
inggis-risi, koe goena wisaja, bok bisi dikaniaja disèbakeun ka Siloeman
sileman.
Eta
kapertjaan pageuh dibaroeng deui koe kapertjajaan agama, boektina oepama, hidji
anak diwaris sarakit moending koe bapana, dimana eta moending geus rëkah djadi
2—3 rakit, dina waktos hadjat medlak bapana, këdah baè milih 1 moending noe
moeloes bangloes, teu aja tjatjadna sanadjan saeutik. Eta moending
dikoerbankeun, dagingna teras ka koelit-koelitna dibagikeun, ka para oelama,
sarat kaoem, prijaji djeung sabatoerna. Ari noe boga kawas ditjadoekeun atawa
diharamkeun kana nëda éta moending noe dikoerbankeun téa, éta disebatna koe
oerang dinja tjenah, „Moelangkeun bibit”.
Di
dinja aja kaanéhan nja éta adat anoe teu kapendak di sèdjèn tempat Saban-saban
kampoeng djaba ti paéntah désa, aja deui kapala loeloegoena boedjang-boedjang
djeung landjang-landjang, ilahar disebatna Loerah
Boedjang, Loerah Landjang, beunang
milih boedjang, doeda, parawan atawa randa anoe disangka sakira loba kabisa,
gedè têmah wiwahana, bisa noengtoen ka sasamana. Gawèna éta Loerah boedjang
tea kadjaba ti nalingakeun kalakoean wilajat-wilajatna kana bagoejoeban karoekoenan
deui, toeloeng-tinoeloeng, sabiloeloengan djeung pada batoer, saméméh
maranehna laki rabi, kitoe deui oepama salah saoerang diantarana rèk
kadatangan doeriat saméméh datang ka kolotna koedoe datang heula ka Loerahna
téa, tidinja kakara ka kolotna dibarengan koe Loerah loerahna, Oepama tjèk
Loerahna geus aja noe njeureuhan, leuwih ti heula ti manéhna, éta tara wanieun
maksa.
Sarta
oepama aja boedjang atawa andjang, anoe moeroegoel adat mahiwal ti batoer, teu
noeroet kana parèntah, toer teu beunang diélingan koe pada batoerna,
hoekoemanana, tara ditarik tara ditakon, koe pada babatoeranana djadi hiroep
kapaksa njorangan, sarta dina pinanggih bantjang pakewoeh tara aja anoe noeloengan.
Raramèanana :
II. Djoged
Panambih ti Redaksi
I.Moeloedan
Ti barang tanggalna
kènèh boelan Moeloed, Loerah boedjang geus ngoelintjer baé, mèntaan doeit
sasoekana, noeroetkeun kumaha perjogana, ti pada batoerna, noe pada lagas tea,
éta doeit dimana geus réngsé kapoepoel kabèh, koe si Loerah boedjang téh
dipasrahkeun ka Loerah landjang. Dimana geus deukeut kana waktoena, dikira
pisaminggoeeun deui, kana prakna Moeloedan, éta doeit toeloej dibalandjakeun,
kana naon kaperloeanana, djaba tidahareun, keretas kembang, oedoedeun, djeung
seupaheun, Waktoe landjang-landjang téa digarawé, naon-naon kaperloean
sasadjen keur Moeloedan; sawatara boedjang pada ngaladènan naon kaperloean,
lalaki, kajaning ngala soeloeh, tjai, roeat-roeat sarëng sadjabina,
Dina waktoe poëan
bregna Moeloedan nja éta dina tanggal sawelasná boelan éta. Loerah landjang
sabatoerna, geus pagetol-getol, pada hajang nembongkeun pangabisana, pada mapaesan hidji balandongan, sarta dihadja
bilikna koedoe rada tjarang. Sabada mapaesan adeganana, nembe der ngambeng,
ngoedjoerna ti kulon ka wetan, ambengan sisihan dipaselang djeung amis-amisna
ager, noe diroepakeun mamanoekan, lalaoekan ngabegoeg dina basi, sarta sikatan
tjaoe. Antara ambengan diselang deui koe kembang keretas, noe diroepakeun
tatangkalan roepa-roepa, ting aremplad dahanna kawas nu ngagupajan; di
tengah-tengahna aja doea tiloe toempeng, laoekna hajam, endog djeung laoek
tjai. Sisi-sisina eta ambengan tea dikepoeng deui koe bokor atawa talem, (moen
teu aja, kolokop tjau dadakan) noe pinoeh dieusi lepit atawa sapoeratina
seupaheun. Eta sasadiaan teu aja kaselapanana woengkoel kedah kenging landjang
tea bae.
Sasalsena ngambeng,
ngan oekoer aya hidji doea bae, landjang anoe ngadjaga toenggoe ambengan, ari
noe sanesna goesak-gasik pisan baralik ka saimah-imahna, baleberesih diangir
mandi, marake pahade-hade, saaja-aja, saboga-boga, pagandang-gandang ginding
leuwih ti sasari; sanadjan dina boboran Sawal oge di dinja mah tara kitoe. Make
noe kitoe koe oerang dinja disebatna “nebeng madjahkar”.
Reup, peuting dina
malem kadoea welasna tea sareupna keneh oge, geus raboel boedjang-boedjang teh
noe njakitoe deui, pada beunang ngaginding pagandang-gandang, noe tara ge
dibendo harita mah meded, bleg bendo tjigadog, kadjeun torek karoengkoepan
tjeuli, asal kasep katendjona, sarta pada njarorendang terebang gede, ngadjegir
nengahan awak noe ngagandong. Sadaja pada maksoed rek Moeloedan, balaketjrakan
dahar leueut. Sambian bari pada nembongkeun roepa djeung pangabisa maksoed oge
njipoeh pangawoeroeh. Doer, bedoeg tjiri tetenger Isa di masigit; si
boedjang-boedjang teh kawas geus teu kenging diampeuh deui hatena, der tataloe,
patarik-tarik nabeuh terebang, geus geundjleung lain dikieuna, teu poegoeh
dengekeuneunana, bari dibaroeng kawih, sora
ngadjerit ting darengek, pada hajang katara, ieu kalakoean nepi ka tengah
peuting, didinja nembe ngaraso bari ngaropi, dahar balaketjrakan.
Dimana ari Nji Loerah
landjang sabatoerna, naha laladjo di balandongan, sabiasa djamak djeung noe
sedjen?
Aneh! Di djero
balandongan, teu ngoelampreng awewe hidji-hidji acan, sihoreng ting
koelamprengna, loer-lar diloeareun balandongan, bari ting taroong, hajang
nendjo noe di djero balandongan. Oepadi anoe geus pada boga beubeureuh mah,
mani nogel-nogel bae; tina bawaning hajang sidik ka beubeureuhna, kadjeun
tjangkeul asal seubeuh nendjo, malah bari pada ting karoewes haharewosan, pasini
noekeran roko koe lepit noe disajagikeun sakoeriling ambeng tea. Noe teu aja
beubeureuh nja waktos harita loba kaeunteupan birahi, tampolana loba noe
meunang pisalakieun atawa pipamadjikaneun, tjindekna nja harita pada hajang
mareunang djodona. Atoeran kieu didinja mah djadi lemek paomongan, loemrah
disareboetna “Noong”.
Waktos ngaso tengah
wengi, kakara si landjang-landjangna arasoep deui ka balandongan, maksoedna rek
mangmoerakeun toempeng ngabagikeun kadaharan, ka boedjang-boedjang djeung
sabatoerna. Sabadana brak dalahar balaketjrakan, soekan-soekan bari silih tema
sempal goejon, koe sindir djeung siloka anoe ngandoeng harti, basana djeung
babasanana teu beda saperti sesebred ronggeng atawa ogel, ngadalang tjara dina
gondang teu ditinggal. Sabada bararang dahar, deur deui bae narabeuh taja
kendatna nepi ka braj beurang.
II. Djoged
Ajana ieu karamean biasana di noe karamean, boh njunatan atawa
kawinan. Petana pidoea minggoean deui; sanggeus noe boga hadjat babadamian
djeung palawargi noe sedjen perloe manehna badami deui djeung Loerah
boedjang landjang, maksoedna soepaja Loerah
landjang koedoe ngeprik ka sabatoerna, kana noeloeng noetoe, anoe dilagoekeun
gondang tea; ari Loerah budjang perloena ngembarkeun ka wilajatna, noeloeng
soeloeh djeung daoen noe mareunang ngalana ti leuweung.
Samalah sagala atoeran soesoegoehna oge pikeun boedjang-boedjang
djeung landjang-landjang tea mah, tara patjorok sareng kolot, boh ngasakanana
boh prakna njoegoehan. Ari boedjang-boedjang mah dina ngopina atawa daharna
ngasakanana, woengkoel beunang nji Landjang-landjang tea, margi diberena keur
soesoegoehna teh koe noe boga karia atahan.
Oepama rek ngadegkeun “Djoged” noe boga hadjat koedoe ngadegkeun
adegan noe sajaga kakoeatanana, sangkan oelah kadjadian eunjeuh dina waktoena
dipake.
Atoeranana djoged kieu :
Kira wantji Isa, geus raboel boedjang-boedjang malah aja oge
sapalih anoe geus laki rabi anoe masih katarik koe kasukaanana, pada marawa
terebang gede, lobana djalma di balandongan meh saroea djeung lobana terebang,
sabab djadi pamodjokan gede pisan di dinja mah oepama hidji boedjang teu boga
terebang noe koelitna koelit moending teh, diseboetna djalma teu boga
wiwirang”.
Doer Isa, noe djadi kokolotna, geus ngeloen ngoekoes di tengah
balandongan tea, neneda ka Batara ka Batari noe ngageugeuh Tjidjoelang,
njoehoenkeun diijoehan ditangtajoengan oelah aja pantjabaja, salamet dina
waktoena djoged; sarta teu tinggal babaktina, djaba ti menjan bodas sareng
kadaharan dina antjak sapeoratina, minjak seungit, rampe djeung kembang warna 7
ka Nji Pohatji, endog hajam kanoe ngageugeuh di dinja, eta kabeh diamparan koe
boeh.
Saparantos babakti geus dikoemkeun ka sadajana, nembe breng,
tataloe djamak sabiasa Moeloedan bae. Watara sadjam ti harita rengkenek aja noe
ngigel lagoena “Kembang beureum atawa Bendjang”, nandakeun, tjenah kasoeroepan
ti karoehoenna, noe biasa sok ngigel. Toetas eta
nembe
breng aja welasna noe djoged ting aledjrag, ting aladjret dibaroeng bari ting
djarerit, ting gorowok teu aja kendatna, malah bari silih djongklokeun, silih
soentroengkeun, bari ngoerilingan koekoes djeung sasadjen tea, ka peutingnakeun
mah, bari dibarengan morobotkeun pepetasan atawa njeungeut meretjon di dinja,
ditempatna adjroeg-adjroegan tea.
Hate soemeredet aringgis bok bisi aja anoe tjilaka, da
titinggalan woengkoel djalan balahi. Nja kaboektian sok radjeun oge aja noe
bloegna pisan tisoesoet, nepi ka laboehna, kairik kasesered koe batoerna, nepi
ka leuleus ngan kari empas-empes ambekanana woengkoel. Tapi aneh pisan
kadjadian kitoe teh bet istoe teu didjieun reuwas reuwas atjan, anggoer si eta
anoe roeboeh teh diparanggoel sok digolerkeun didjarian, oer bae dibandjoer koe
dalangna; teu mangkoek sadjam, geus tjelegedeg deui bae, djagdjag satadi deui
waras teu sakara-kara. Atoeranana noe djogedna silih ganti bae djeung noe
nabeuh, djadi sadaja bisa nabeuh djeung djogedna.
Atoeran njoegoehanana noe djoged, samemeh bringna, kedah bae
disoegoeh angeun “bagedor tjau manggala”, ditjampoer boros hondje, tjipati
djeung laoek hioe, sanadjan di noe kariaan meuntjit, moending, loebak-liboek
laoek oge, eta mah tara tinggal, margi ageung keneh kana kapertjantenan masih
dianggo toembal sangkan oelah tjambal pangabisa, woewoeh emoet ka pangaweroeh.
Panambih ti Redaksi
Kadjabi ti kintoenan Djoeragan Empoe, redaksi nampi deui
katrangan adat oerang Tjidjoelang ti Djoeragan Wadana Tjidjoelang, anoe
dipoendoetan koe K.T.A.R Tasik meh sami bae sareng ieu.
Taja sanes redaksi oendjoek noehoen ka Kangdjeng Toean
Asisstent-Resident Tasikmalaja, anoe parantos kersa makihikeun kana
pieusieun Poesaka Soenda, nja kitoe deui ka Djoeragan Wadana Tjidjoelang teu
kirang-kirang nja hatoer noehoen.
Redaksi.
Dicutat sauntragna tina : Poesaka Soenda Nomer 10-11, April-Mei
1924
https://wikisource.org/wiki/Index:Poesaka_Soenda_1924-(04-05)-2(10).pdf
https://wikisource.org/wiki/Index:Poesaka_Soenda_1924-(04-05)-2(10).pdf
0 komentar: